عوارض جلدی و پوستی

پوست به عنوان وسیعترین ارگان بدن در برابر عوارض جانبی استروئیدها بسیار آسیب پذیر است. مشخص ترین تاثیر این دسته از داروها بر روی پوست به صورت ناهمواری و زبر شدن پوست دیده می شود که این عارضه غالبا برگشت ناپذیر است. عارضه دیگری که معمولا با مصرف استروئیدها در پوست نمایان می شود آکنه و جوشهای پوستی است. در صورتی که پوست شخص در حالت طبیعی صاف و عاری از جوش باشد ، با مصرف استروئیدها احتمال بروز آکنه وجود داشته و در صورتی هم که فرد در حالت طبیعی از جوشهای پوستی رنج می برد ، مصرف استروئیدها شرایط را به مراتب بدتر می کند . عوارض جانبی استروئیدها مستقیما به میزان مصرف و همچنین ویژگیهای منحصر به فرد ژنتیکی افراد بستگی داشته و از فردی به فرد دیگر متفاوت است اما در یک کلام می توان گفت که آکنه و کلا عوارض جانبی پوستی ناشی از مصرف استروئیدها بیشتر در زنان دیده می شود.

پارگی شدید و کشیدگی پوست نیز با مصرف این داروها دیده می شود که این عارضه غالبا مربوط به اثرات مستقیم دارو نبوده و در اثر افزایش ناگهانی و سریع حجم رخ می دهد . تنها راه مقابله قطعی با این عارضه تعدیل سرعت رشد حجمی عضلات است که البته این ترفند چندان هم مورد پسند ورزشکاران نمی باشد.

استفاده از کرمها و ژلهای نرم کننده نیز در کاهش شدت این عارضه مفید واقع می شود.

ریزش موی سر و طاسی

مصرف استروئیدها باعث طاسی سر نمی شود اما در مورد کسانی که مستعد ریزش مو و طاسی سر باشند باعث تشدید عارضه یا بروز زودرس این عارضه می گردد. برخی از استروئیدها در بدن به راحتی تبدیل به « دی هیدروکسی تستوسترون » می شوند و این ترکیب باعث تشدید ریزش مو در انسان می گردد. نکته امیدوار کننده اینکه ریزش موس سر که متعافب مصرف استروئیدها در انسان رخ می دهد ، به طور طبیعی ، 99 درصد موقتی بوده و با قطع مصرف دارو به مرور زمان بر طرف می گردد.

عوارض فیزیکی و جسمی

مصرف طولانی مدت استروئیدها و مخصوصا استروئیدهایی که خواص آندروژنیک قدرتمندی نیز داشته باشند ،هم در زنان و هم در مردان باعث بروز و افزایش حالتهای تهاجمی و رفتارهای خشونت آمیز و حتی باعث افزایش بروز رفتارهای غیر اجتماعی می گردد. بساری از ورزشکاران از این عارضه استقبال کرده و آن را به حساب فواید و اثرات مثبت این قبیل داروها می نویسند اما حقیقت این است که این عارضه ، بیشتر از انکه مفید باشد مضر خواهد بود.

خشم و عصبانیت در بسیاری از موارد باعث برهم خوردن روابط دوستی و بروز رفتارهای غیر قابل کنترل در فرد می شود. بهترین راه حل برای این مشکل محدود کردن مصرف استروئیدها و مخصوصا استروئیدهای آندروژن خواهد بود.

از دیگر عوارض این داروها می توان به احساس سرخوردگی و افسرگی های روانی ناشی ار آن اشاره کرد. زمانی که فرد با مصرف این داروها به جثه تنومند و عضلات ستبر و برجسته خود می نارد ، کاملا خشنود و راضی است اما با قطع دارو و با افت محسوس شرایط آرمانی دچار افسردگی می شود.

بروز علایم زنانگی در مردان

مصرف افراطی تستوسترون موجب می شود تا قسمت اعظمی از این ترکیب در بدن تبدیل به استروژن و هورمونهای جنسی زنانه شده و منجر به بروز برخی علائم زنانگی نظیر : تمایل بدن به ذخیره سازی چربی در نواحی اطراف شکم و باسن ، ژنیکوماستی و حتی شل شدن عضلات در مردان می گردد.

این علایم معمولا زمانی رخ می دهند که فرد پس از یک دوره نسبتا طولانی مصرف استروئید ، مصرف دارو را قطع کرده و همزمان با قطع دارو از داروهای افزاینده ترشح طبیعی هورمون تستوسترون نیز استفاده نکرده باشد . در این مرحله میزان استروژن موجود در خون بالا بوده و میزان ترشح طبیعی هورمونهای مردانه نیز تحت تاثیر مصرف استروئیدها به شدت کم شده و در نتیجه امکان بروز عارضه علایم زنانگی در مردان نیز به شدت بال می رود.

به منظور جلوگیری از این عارضه و به حداقل رساندن امکان بروز آن در ورزشکاران می توان به همراه استفاده از این دارئها از داروهای آنتی استروژن نظیر : « نولوادکس » ، « پروویرون » ، « تسلاک » و غیره استفاده کرد.

بروز علایم مردانگی در زنان

از جمله عوارض برگشت ناپذیر این دارو که اغلب در زنان نیز بروز می کند افزایش رشد موهای زاید در بدن و صورت ، خشونت و کلفتی صدا ، بزرگی کلیتوریس ، بروز اختلالات قاعدگی ، ریزش موی سر ، افزایش غیر قابل کنترل میل جنسی ، آکنه ، اضطزاب ، افسردگی ، افزایش حالتهای تهاجمی ، و بروز عوارض نگران کننده جلدی است. این علایم معمولا با مصرف طولانی مدت آندروژنها در بدن رخ داده و شدت آن نیز از فردی به فرد دیگر متفاوت است.

عوارض قلبی- عروقی

احتمال بروز ناراحتی های قلبی نیز با مصرف استروئیدهای آنابولیک و آندروژن افزایش می یابد . مصرف این استروئیدها باعث افزایش کلسترول خون و در نتیجه باعث ایجاد تنگی عروق شده و سلامت فرد را به مخاطره می اندازد. برای پیشگیری از افزایش بی رویه میزان کلسترول مضر خون ضروری است که قبل از اقدام به مصرف استروئیدها از پزشک معالج خود کسب تکلیف کنید. همچنین توصیه می شود که در طول دوره ها نیز مرتبا با پزشک خود در ارتباط باشید. ورزشکاران جوان کمتر در معرض خطر قرار دارند اما به هر حال عمل به توصیه های بالا ضامن سلامت شما در طول زندگی خواهد بود.

از دیگر عوارض این داروها می توان به افزایش فشار خون و افزایش سریع وزن بدن اشاره کرد. ذکر این نکته نیز خالی از لطف نیست که با قطع مصرف دارو معمولا میزان کلسترول خون نیز به حد طبیعی باز می گردد.

ژنیکوماستی

همانگونه که قبلا نیز توضیح داده شد این عارضه که عموم از آن با نام نوک سینه نیز یاد می کنند عبارت است از رشد و بزرگی نامتعادل یکی از پستانها و یا هر دوی آنها در مردان که معمولا با درد و تجمع چربی در نوک سینه ها و تشکیل غده سفت در این ناحیه نیز همراه است. این عارضه بر اثر بر هم خوردن تعادل هورمونی و به دنبال افزایش میزان هورمونهای جنسی زنانه در بدن مردان رخ داده و یکی از نامطلوب ترین عوارض استروئیدهاست که مخصوصا برای کسانی که قصد شرکت در رقابتها را دارند ، بسیار عذاب آور است.

این عارضه در مراحل اولیه و با مصرف داروهایی نظیر : « نولوادکس» و « پروویرون » قابل درمان است اما در مراحل پیشرفته تر ، عمل جراحی تنها درمان قطعی این عارضه خواهد بود.

اختلال در رشد قدی

مصرف استروئیدها به جز « اکساندرولون » و « اتیل استرنول » اگر چنانچه در سنین رشد قدی انسان اتفاق بیافتد ، با محدود و متوقف کردن رشد طولی استخوانها ، باعث توقفرشد قدی و در نتیجه کوتاه قدی مفرط خواهد شد و به همین علت نیز مصرف این داروها تحت هیچ شرایطی در سنین نوجوانی توصیه نمی شود.

سر درد

مصرف استروئیدها و همچنین مکملهای حاوی این قبیل داروها غالبا منجر به بر هم خوردن تعادل هورمونی و منجر به بروز عوارض جانبی ناگواری از قبیل سردرد می شود. این عارضه معمولا در اثر افزایش فشار خون درامنگیر فرد می گردد. به منظور کاهش درد می توان از مسکن هایی نظیر : « آسپرین» و « آدویل » بهره گرفت.

اختلالات کلیوی

بسیاری از استروئیدها اثرات جانبی ناگواری بر عملکرد و حتی سلامت کلیه ها دارند. این عارضه نیز همانند دیگر عوارض در اثر مصرف افراطی و یا مصرف طولانی مدت این داروها در انسان رخ می دهد.کلیه ها معمولا در پاکسازی سموم ناشی از مصرف این داروها نقشی به خصوص داشته و با افزایش مصرف آنها ، کلیه ها نیزمتحمل فشار سنگین شده و این امر به همراه دو عامل دیگر یعنی افزایش فشار خون و بر هم خوردن تعادل آب و الکترولیت که این عارضه نیز غالبا متعاقب مصرف آنابولیکها در بدن ظاهر می شود ، موجب بروز ناراحتی و حتی نارسایی کلیوی می گردد.

نارسایی کبدی

عارضه نارسایی کبدی غالبا در اثر مصرف استروئیدهای خوراکی رخ می دهد. بیماری موسوم به «peliosis hepatis» به ندرت رخ می دهد اما در صورت اتفاق افتادن ، حیات و زندگی فرد را به طور جدی در معرض مخاطره قرار می دهد. از علائم این بیماری می توان به خونریزی های شکمی اشاره کرد که با بروز این علامت مصرف دارو را حتما باید قطع کرد.

اختلال در سیستم ایمنی

برخی از استروئیدها نظیر « تستوسترون » باعث تضعیف سیستم ایمنی بدن شده و زمینه را برای فعالیت ویروسها و باکتریها مساعدتر می کند. بدن به تدریج نسبت به دریافت دزهای مصرفی استروئیدها سازگاری پیدا کرده و با قطع مصرف آنها دچار ضعف و ناهماهنگی می شود. به همین علت نیز توصیه می شود که در دوره های قطع مصرف از خسته کردن بدن و انجام فعالیتهای بدنی شدید خودداری شود. شخص با قطع مصرف معمولا در برابر عفونتهای ویروسی ، ذاتالریه و حتی سرما خوردگی آسیب پذیرتر می شود.

ناتوانی جنسی

با اولین تجربه مصرف استروئیدها ، فرد افزایش قوای جنسی را تجربه می کند اما این حالت متاسفانه گذرا بوده و بدن به زودی نسبت به دریافت دزهای بالای استروئیدها اعتیاد پیدا می کند. مردان با مصرف طولانی مدت این داروها با کم شدن میل و قوای جنسی و حتی با بروز اختلال در برقراری روابط جنسی موفقیت آمیز با همسر خود مواجه می شوند که البته این عوارض تا حدودی با مصرف داروهایی نظیر: « Gonakor » و « HCG » قابل پیشگیری و درمان هستند.

با قطع مصرف دارو ، سطح تستوسترون در خون نیز به شدت کم می شود. « Tribestan» یکی از موثرترین داروهایی است که به منظور احیای دوباره ترشح طبیعی تستوسترون در بدن ، ساخته شده و بسیار نیز کارامد عمل می کند.

افزایش فشار خون

مطمئن ترین روش برای کنترل فشار خون ، مراجعه به پزشک خواهد بود. افزایش یا کاهش فشار خون ، هیچ علائم مشخصه و بارزی ندارد که بتوان بدون مراجعه به پزشک و کنترل آن با فشارسنجهای طبی به وجود و بروز این عارضه پی برد. اما به هر حال علائمی همچون : سردرد ، بی خوابی ، اختلالات بینایی و اختلالات تنفسی را می توان جزو علائم اولیه این عارضه ذکر کرد.

افزایش فشار خون معمولا به دنبال افزایش احتباس آب و املاح در بدن رخ می دهد. توجه داشته باشید که استرس ، تمرین زدگی ، پرخوری و از همه مهمتر حبس نفس در هنگام لیفت کردن وزنه های سنگین نیز می تواند منجر به عارضه فشار خون بالا شود.

درد معده و ناراحتیهای گوارشی

استروئید های خوراکی و خصوصا « آناپولون » ، « پریموبولان» ، « وینسترول » و « دیانابول » غالبا منجر به این عارضه می شود. این عارضه معمولا با حالت تهوع ، اسهال و استفراغ همراه است. برای پیشگیری از این عارضه می توان استروئیدهای خوراکی را به همراه وعده های غذاِی مصرف کرد .

احتباس آب و املاح

اغلب استروئیدها با احتباس آب و املاح در عضلات باعث افزایش حجم و همچنین متورم شدن عضلات می گردند . دربسیاری از موارد ، این تاثیر استروئیدها را نمی توان نوعی عارضه جانبی قلمداد کرد چرا که با افزایش احتباس آب و املاح در عضلات ، قدرت و حجم عضلاتی نیز به خوبی افزایش می یابد. اما مشکل اساسی افزایش احتباس آب و املاح در بدن در محیط خون و پوست پدیدار می شود. این عارضه باعث بروز ناراحتی های قلبی-عروقی شده و همچنین موجب پف آلود شدن صورت و اندامها می گردد.

برای پیشگیری از این عارضه می توان از داروهای مدر که در دوره ها نیز گنجانده شده است ، استفاده کرد.

توصیه های ایمنی و هشدارها

* با وجود اینکه مصرف دوره ای استروئیدها احتمال بروز عوارض جانبی را به حداقل می رساند اما همواره به این نکته توجه داشته باشید که استفاده از این قبیل داروها در ورزش به منظور افزایش توان و قدرت بدنی و یا افزایش حجم عضلانی ممنوع بوده و خالی از عارضه نیز نخواهد بود.

* برای به حداقل رساندن عوارض جانبی مصرف طولانی مدت استروئیدها ، از طولانی تر و تمدید کردن خودسرانه دوره های توصیه شده و از تغییر دادن آن خودداری کرده و فاصله زمانی مناسن استراحت (قطع مصرف) در بین دو دوره را رعایت بکنید. به خاطر داشته باشید که حداکثر میزان مجاز در طول یک سال ، دو دوره بوده و مصرف بیش از این یقینا خالی از خطر نخواهد بود.

* قبل ازاقدام به خرید و مصرف استروئیدها ، مدرها و کلا داروهای نوشته شده در دوره از اصل بودن آنها اطمینان حاصل کنید. نمونه های قلابی این قبیل داروه به وفور در بازار سیاه دارو وارد شده و کار تشخیص اصل یا قلابی بودن داروها را حتی برای متخصصین نیز سخت کرده است. با توجه به اینکه نمونه های قلابی در اغلب موارد با روشهای کاملا غیر بهداشتی و غیر استریل و از مواد اولیه نامناسب و در برخی موارد هم کاملا نامعلوم تهیه و عرضه می شوند ، استفاده از این نمونه ها امکان ابتلا فرد به انواع بیماریها را افزایش داده و بسیار خطرناک است.

* فرآورده های تولیدی برخی کشورها از جمله : هند ، پاکستان ، جمهوری های تازه استقلال یافته شوروی ، کشورهای اروپای شرقی و چند کشور دیگر با توجه به اینکه نظارت چندان محکمی بر روند تهیه و تولید دارو در این کشورها صورت نمی گیرد ، حتی در صورت اصل بودن نیز چندان قابل اطمینان و مورد تایید متخصصین نمی باشند.

* تزریق استروئیدها و کلا هر داروی تزریقی دیگر باید در شرایط استریل و توسط پزشک و یا فردی که از نظر پزشکی تخصص لازم در این کار را داشته باشد ، صورت بگیرد. تزریق دارو بدون رعایت اصول بهداشتی و توسط خود فرد و یا توسط افراد غیر متخصص ، علاوه بر تهدید کردن جان فرد ، احتمال آلوده شدن وی به بیماریهای عفونی کشنده نظیر : ایدز و هپاتیت نوع B را به شدت افزایش می دهد.

* استفاده از سرنگهای آلوده و غیر استریل و همچنین استفاده مجدد از سرنگهای استریل و استفاده از سرنگ مشترک برای تزریق دارو نیز علاوه بر تهدید کردن جان فرد ، احتمال آلوده شدن وی به بیماریهای عفونی کشنده نظیر : ایدز و هپاتیت نوع B را به شدت افزایش می دهد.

* به خاطر داشته باشید که عکس العمل و واکنش بدن افراد مختلف در برابر استروئیدها و کلا داروها یکسان نیست. ممکن است فردی علیرغم مصرف خودسرانه و افراطی استروئیدها هیچگونه عارضه ای را تجربه نکند اما فردی دیگر که از نظر ژنتیکی مستعد ابتلا به سرطان است با تزریق چند دز ساده خود را در برابر خطر مرگ ببیند.

* گاهی برخی از افراد فقط به جهت فروش و سود بیشتر ادعا می کنند که دارو و دورهای که آنها معرفی کرده و به فروش می رسانند ، معجزه کرده و هیچگونه عارضه جانبی را نیز به دنبال ندارد! قبل از خرید و قبل از گرفتن دوره از کسی به این نکته مهم و اساسی توجه بکنید که آیا این فرد تخصص لازم برای توصیه دارو وتنظیم دوره را دارد؟همواره به این مهم نیز توجه داشته باشید که دارویی که قدرت معجزه داشته باشد فقط و فقط در افسانه مادر بزرگها و پدر بزرگها یافت می شود و استروئید بدون عارضه هم وهم و خیالی بیش نیست.

وسیع ترین و حساس ترین ناحیه عوارض جانبی این داروها پوست می باشد . استروئید ها موجب خشن شدن پوست بخصوص در خانمها می شود .  اغلب استروئید ها پس از مصرف در بدن به دی هیدرو تستو سترون  تبدیل می شود ( بخصوص انواع تزریقی آن ) که موجب تحریک گیر نده های غدد سباسه و در پی آن افزایش ترشح این غدد می شود در این حالت پوست چرب و منافذ آن بسته می شود و فرد را مستعد ابتلا به انواع کیست های پوستی و اکنه می کند که در مردان عمدتا در نواحی پشت – شانه وسینه و در خانمها در صورت – پشت و شانه ها دیده می شود . که گاها این جوشها پس از بهبودی سوراخهای کوچکی روی پوست بر جا می گذارد و مشکلات روانی را در بردارد.

ضایعات و آسیب های کلیوی و کبدی از دیگر عوارض شایع سو مصرف ورزشکاران از استرو ئید ها است افزایش فشار خون شریانی عدم تعادل آب و الکترو لیت ها و افزایش غلظت مواد زائد از جمله مواد حاصل از متابولیزه شدن استروئید ها در کبد همگی سبب هدایت کلیه ها به عملکرد نادرست و تحمل استرس بیشتر می شود اما مشکلات کبدی از آنجا ئیکه فرآورده های تزریقی پایداری بیشتری دارند و بسادگی در ادرار قابل تشخیص هستند متاسفانه اغلب ورزشکاران به سمت استروئیدهای آنابولیک خوراکی روی آورده اند زیرا که حداکثر تا یکماه بعد از مصرف از بدن دفع می شوند اما عوارض کبدی بسیار شدیدی دارند . اختلالات قلبی عروقی و افزایش فشار خون نیز از پیامدهای دیگر مصرف این دارو ها است استروئید ها باعث افزایش سطح کلسترول و تری گلیسرید خون می شوند و همچنین افزایش عملکرد سیستم قلبی عروقی برای به حرکت در آوردن آب و الکترولیت های محتبس در سیستم و در پی آن افزایش فشار خون مزید بر علت است . احتباس آب و نمک علاوه در بافتها در خون و زیر پوست نیز حادث می شود که اغلب درچهره ورزشکار حالت پف آلود گی ایجاد می شود در پی این افزایش مایعات داخل عروقی و بافتی ورزشکار یک افزایش وزن کاذب را تجربه می کند که با قطع مصرف دارو و کاهش شدید وزن مشکلات روانی و افت روحیه فرد را به دنبال دارد . ایجاد سرطانهای خوشخیم و بدخیم از دیگر عوارض استروئیده است که شایع ترین آن سرطان پروستات  و بزرگ شدن آن است ضمنا تو مورهای کبدی نیز در برخی مصرف کنندگان مشاهده شده است .